RAMIENIONOGI (TYP: Brachiopoda)

Są to organizmy morskie, prowadzące osiadły tryb życia, przytwierdzając się specjalną nóżką do podłoża. Ciało miękkie okryte dwuskorupową muszlą na, które składa się: worek trzewiowy (a w nim organa wewnętrzne), płaszcz, ramię i nóżka. W jamie płaszczowej - wolnej przestrzeni między skorupkami znajduję się ramię - lofofor, przyrząd służący do pobierania pokarmu oraz oddychania. Specjalne komórki nabłonka płaszcza wytwarzają skorupki (kalcyt lub fosforan wapnia+subst. organiczna). Skorupka przez którą wychodzi nóżka  nazywana jest nóżkową (brzuszną), a ta do której przytwierdzony jest lofofor nazywana jest ramieniową (grzbietową). Skorupki mogą być połączone zawiasem (ruch w jednej płaszczyźnie) lub mogą przylegać luźno, bez zawiasu (ruch w kilku kierunkach). Na podstawie tej cechy Brachiopoda podzielono na 2 gromady: Articulata i Inarticulata (zawiasowe i bezzawiasowe). Symetria obu skorupek jest dwuboczna a płaszczyzna symetrii jest prostopadła do powierzchni skorupek. Obie skorupki mogą być względem siebie różnie wykształcone:

Ryc. 1. Muszla: 1. dwuwypukła, 2. płasko-wypukła, 3. wypukło-płaska, 4. wklęsło-wypukła; g - skorupka grzbietowa, b - skorupka brzuszna

Z zewnątrz skorupka czasami jest ornamentowana np. promienistymi żeberkami lub koncentrycznymi liniami przyrostowymi czy kolcami. Ryc. 2. Bogato ornamentowana muszla przedstawiciela rzędu Spiriferida (Skały, G. Świętokrzyskie, Dewon, coll. G. Bijak)

Charakterystyka gromady Inarticulata

brak zawiasu;  skorupki zbudowane najczęściej z fosforanu wapnia z dodatkiem substancji organicznej skorupki połączone systemem mięśni brak szkieletu ramienia układ pokarmowy zakończony odbytem   Ryc. 3. Przedstawiciel Inarticulata (Kowala, dewon, coll. G. Bijak)

Charakterystyka gromady Articulata

skorupki połączone zawiasem - system ząbków i dołków: s. brzuszna ma dwa ząbki, s. grzbietowa ma dwa dołki
muszla zbudowana z kalcytu
ślepo zakończony przewód pokarmowy
otwieranie i zamykanie muszli:
Otwieranie muszli następuje poprzez skurcz mięśni (diduktorów), które są przymocowane na skorupce grzbietowej do wyrostka zawiasowego (processus cardinalis) a na skorupce brzusznej do centralnej, wewnętrznej części muszli. Otwieranie działa na zasadzie dzwigni dwuramiennej, gdzie jednym ramieniem jest wyrostek zawiasowy a drugim pozostała część skorupki. Zamykanie następuje w czasie skurczu mięśni zamykających czyli adduktorów.
lofofor jest podtrzymywany przez szkielet zwany brachidium, który może być wykształcony w różnorodny sposób (rysunek poniżej). Typ rozwinięcia brachidum klasyfikuje danego osobnika do odpowiedniego rzędu.

Ryc. 4. Typy szkieletu lofofora: 1. brachiofory, 2. krura, 3. spiralium, 4. pętla, 5. listewki brachialne; br - brachiofor, cr - krura, lbr - listewki brachialne, p - pętla, sp - spiralium, d - dołek, wz - wyrostek zawiasowy.

na skorupce brzusznej znajduje się zagięta do środka płaska część muszli area, na niej często znajduje się otworek na nóżkę, który pierwotnie jest trójkątny (deltyrium - a). Może on jednak czasami zarastać przez dwie płytki deltidialne (b) lub jedną pseudodeltidium (c). Gdy deltyrium jest całe zarośnięte, może powyżej niego powstać wtórny otworek na nóżkę - foramen pedunculare (d). 

Ryc. 5. Budowa skorupki brzusznej: 1 - ząbki, 2 - wierzchołek, 3 - deltyrium, 4 - area; Typy otworów na nóżkę (objaśnienia w tekście)

Uproszczona systematyka brachiopodów.

Typ: Brachiopoda (ramienionogi)

    Gromada: Inarticulata (r. bezzawiasowe)
        Rząd: Lingulida
        Rząd: Acrotretida
    Gromada: Artikulata (r. zawiasowe)
        Rząd: Orthida (typ lofoforu - brachiofory)
        Rząd: Strophomenida (typ lofoforu - listefki brachialne)
        Rząd: Pentamerida (typ lofoforu - brachiofory)
        Rząd: Rhynchonellida (typ lofoforu - krura)
        Rząd: Spiriferida (typ lofoforu - spiralium)
        Rząd: Terebratulida (typ lofoforu - pętla)

Ryc. 6. Ramienionóg z rzędu Terebratulida z widocznym zachowanym brachidium - pętlą (Nasiłów k. Kazimierza, Kreda mastrycht, Coll. G. Bijak)	Ryc. 7. Sellithyris z Terebratulida (Małogoszcz, Jura kimeryd, Coll. G. Bijak)

Powrót

______________________________ Opracował: Grzegorz Bijak (C) 2004