Gąbki (Typ: Porifera)

Gąbki to organizmy w większości morskie żyjące na dnie zbiorników wodnych (bentos osiadły). Ciało ich najogólniej można przedstawić jako worek, którego ściany są przebite licznymi porami wlotowymi (ostia) i kanalikami, z otworem wylotowym (osculum) i nibyżołądkiem (paragaster). Gąbki nie posiadają tkanek i organów a ich funkcje pełnia wyspecjalizowane komórki. Odżywianie tych organizmów polega na filtrowaniu wody: woda wlatuje przez pory inhalacyjne, bezpośrednio do paragastra (u ascona), lub najpierw kanałami inhalacyjnymi do komór choanocytowych, potem kanałem ekshalacyjnym, przez pory ekshaalcyjne do paragastra i przez osculum na zewnątrz ( u leucona).

  Budowa

Ściana gąbek zbudowane jest z trzech warstw:

zewnętrzna ektoderma – zbudowana z płaskich komórek nabłonkowych (pinakocyty)

środkowa mezenchyma (mezoglea) – galaretowata substancja, w której występują komórki pełniące różnorodne funkcje (skleroblasty – kom. szkieletotwórcze, amebocyty – mogące się poruszać obrębie mezoglei, kollencyty – kom. nadające kształt gąbce)

wewnętrzna entoderma – zbudowana z choanocytów (kom. kołnierzykowate), czyli komórek zaopatrzonych w wić służąca do porusznia wody, zadaniem choanocytów jest pobieranie pokarmu i wstępne trawienie.

Gąbki wykształciły 3 typy budowy:   Askon – ciało poprzebijane kanalikami, a komórki choanocytowe wyscielają tylko wnętrze paragastra   Sykon – kanaliki od strony paragastra uchodzą do niewielkich niewielkich wpukleń utworzonych z komórek choanocytowych   Leukon – najbardziej skomplikowany typ budowy, ciało przecinają liczne kanaliki (inhalacyjne), które przechodzą przez komory choanocytowe (wyścielone komórkami kołnieżykowataymi) a następnie uchodzą do paragastra (jako kanaliki ekshalacyjne).

Gąbki można także podzielić na otwarte (czyli takie u których powierzchnia z porami inhalacyjnymi znajduje się zdala od osculum) oraz na zamknięte, u których powierzchnia inhalacyjna jest także powierzchnia ekshalacyjną (ostia i osculum a znajdują się na jednej powierzchni). Te ostatnie występują w środowisku ciągłego ruchu wody.

  Szkielet

Miękkie ciało gąbek jest usztywnione szkieletem wewnętrznym utworzonym głównie z igieł i włókien. Igły zbudowane są z opalu (SiO₂*nH₂O) lub z węglany wapnia (CaCO₃) i mogą mieć różnorodne kształty: monaksony (czyli w postaci pojedynczej igły), monaksony uzbrojone (mają dodatkowe wypustki), tetraksony (4 osie, jedna dłuższa od pozostałych), triaksony (3 prostopadłe osie). Te ostatnie często zawierają beleczki łączące osie (lychniska) i mogą tworzyć sieć triaksonów. Poza tym spotyka się też wtórne igły o kształtach nieregularnych - desmy, które także mogą tworzyć sieć. Oprócz igieł, w szkielecie niektórych gąbek można wyróżnić włókna zbudowane z białka szkieletowego – sponginy, a także szkielety masywne z węglanu wapnia.

Klasyfikacja gąbek opiera się głównie na substancji budującej szkielet, typie igieł i budowie szkieletu. Wyróżnia się cztery gromady:

1. Demospongea (g. zmiennoszkieletowe) – szkielet zbudowany ze włókien sponginowych, mogą pojawić się także igły krzemionkowe reprezentowane przez monaksony, tetraksony lub desmy. Typ budowy: leukon, często o grubych ścianach i zredukowanym paragastrze. Zasieg: Kambr – Dziś
   Rząd: Lithistida (g. kamienne) – krzemionkowe desmy połączone w sieć [kambr – dziś]
   Rząd: Hadromerida – monaksony
2. Hyalospongea (Hexactinellida) – g. szklistoszkieletowe – krzemionkowe triaksony, monaksony [kambr – dziś]
   Rząd: Lyssakida – luźne triaksony
   Rząd: Dictyida – sieć triaksonów
   Rząd: Lychniskida – sieć triaksonów z lychniskami
3. Calcispongea (g. wapiennoszkieletowe) – igły postaci monaksonów, triaktinów, tetraksonów, także występować mogą włókna [kambr – dziś]
   Rząd: Pharetronida – triaktiny, włókna
   Rząd: Thalamida
4. Sclerospongea (sklerogąbki) – wapienny masywny szkielet bazalny (zbudowany z lamin i słupków – pile), w ciele gąbek spotyka się także igły krzemionkowe
   Rząd: Ceratoporellida
   Rząd: Tabulospongida
   Rząd: Cheatetida
   Rząd: Muraniida

Powrót

______________________________ Opracował: Grzegorz Bijak (C) 2004