Tektonika - dziedzina geologia, zajmująca się wszelkimi zjawiskami (i ich efektami) związanymi z ruchem mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej. Bada ona przebieg tych ruchów, przyczyny oraz skutki. Mechaniczne przekształcenia litosfery określa się mianem diastrofizmu.

Budowa geologiczna - sposób przestrzennego rozmieszczenia skał w skorupie ziemskiej.

Na budowę geologiczna składają się wszelakie formy zazwyczaj będące wynikiem działania procesów tektonicznych zwane strukturami tektonicznymi do których należą np. uskoki, fałdy itp. Można je podzielić na dwie główne grupy: struktury ciągłe, gdzie ciągłość warstw nie została przerwana (fałdy) oraz na struktury nie ciągłe, w których warstwy zostały przerwane (uskoki). Podział taki jest uwarunkowany siłami jakie działają na skały a także właściwościami tych skał, szczególnie ich "podatnością" na odkształcenia. Skały "podatne" będą fałdowane, natomiast w skałach "nie podatnych" czyli kruchych będą powstawały uskoki.

Struktury tektoniczne najczęściej występują w obrębie skał zbudowanych z warstw, czyli osadowych oraz częściowo metamorficznych. Warstwy w skałach pierwotnie leżały poziomo lub prawie poziomo a pod wpływem późniejszych procesów tektonicznych zostały wychylone ze swego poziomego położenia. W tektonice ważną kwestią jest określenie położenia warstw w skorupie ziemskiej. Parametrami charakteryzującymi to jest bieg i upad warstw.

Bieg - jest to kąt pomiędzy kierunkiem północnym a linią biegu, czyli linią przecięcia się płaszczyzny warstwy z płaszczyzną poziomą.

Upad - jest to kąt dwusieczny między płaszczyzną poziomą a płaszczyzną warstwy. Linia upadu jest to linia największego spadku powierzchni warstwy, prostopadła do linii biegu.

Bieg i upad mierzymy za pomocą kompasu geologicznego, upad w zakresie 0-90 stopni, a bieg w 0-180 z dodaniem kierunku w którym zapadają warstwy ( N lub S, wyjątkowo W i E)

Upad pozorny - jest to upad widziany w ścianie skalnej czy profilu. Warstwy w takim przekroju są widziane zawsze pod mniejszym kątem niż upad rzeczywisty, a nawet zerowym gdy jest to przekrój  równoległy do linii biegu.

Wszystkie warstwy są od siebie oddzielone płaszczyznami, które w zależności od położenia względem warstwy określa się:
stropem - płaszczyzna warstwy ograniczająca ją od góry, spąg - płaszczyzna ograniczająca warstwę od dołu. Pojęcia te są stosowane w sensie stratygraficznym, czyli spąg jest to "część" starsza, i poniżej jego leżą warstwy starsze, a powyżej stropu leżą warstwy młodsze.

Miąższość warstwy - jest to inaczej grubość warstwy, odległość liczona między powierzchniami ograniczającymi warstwę i prostopadle do nich. Miąższość pozorna to miąższość widziana w ścianie / wychodni, zawsze większa od miąższości rzeczywistej.

Podstawowe struktury

Płyty, budowa płytowa - jest to teren gdzie warstwy leżą na sobie poziomo i nie zostały wychylone ze swojego pierwotnego położenia.

Monoklina - jest to taka forma gdzie skały są wychylone z poziomego położenia i nachylone w jednym kierunku na dość rozległym obszarze. Czasami termin jest stosowany lokalnie dla terenu w którym skały są nachylone w jednym kierunku, a monoklina jest tylko skrzydłem większej struktury fałdowej (antykliny, synkliny)

Podstawy tektoniki fałdowej

Fałd - jest to wygięcie pierwotnie poziomo leżących warstw, bez przerwania ich ciągłości. Wyróżnia się dwie zasadnicze formy fałdu, sąsiadujące ze sobą: antyklinę (siodło) - czyli strukturę zawierającą w środku (w jądrze) skały starsze, oraz synklinę (łęk) zawierającą w jądrze skały młodsze. Każda z tych struktur posiada dwa skrzydła czyli części fałdu zapadające w 2 przeciwnych kierunkach, a wewnątrz nich znajduje się jądro fałdu. Antyklina w normalnym położeniu jest formą wypukłą ku górze, a synklina wklęsłą ku górze.

Schematyczna mapa geologiczna przedstawiająca budowę fałdową - antyklina, synklina, monoklina, oraz przekrój przez owe struktury. C, T, J1, J2, K, Q - okresy geologiczne, e - elewacja, d - depresja

Każdej struktura fałdowa ma pewne charakterystyczne elementy geometryczne służące do opisanie tej struktury. Wyróżniamy:

Przegub fałdu - jest to odcinek sfałdowanej warstwy o największym przegięciu. Ta część zazwyczaj łączy dwa skrzydła fałdu, czasami jednak np. w fałdach koncentrycznych ciężko jest wyłonić przegub, natomiast, np. w fałdach skrzynkowych, są dwa przeguby. Zbiór wszystkich przegubów w fałdzie nazywamy strefą przegubową.

Oś fałdu - jest to linia która biegnie wzdłuż przegubu po jego środkowej części. Osie często nie są poziome, a raczej nachylone, dla takiej osi określa się kąt zanurzenia osi (nachylenia) czyli kąt pomiędzy osią fałdu a płaszczyzną poziomą. Gdy oś raz zanurza się a raz wynurza, mówimy o osi undulującej. Gdy oś z obu stron wynurza się mamy do czynienia z elewacją, a gdy z dwóch stron się zanurza - depresją.

Powierzchnia osiowa - jest to powierzchnia łącząca wszystkie osie fałdu w poszczególnych warstwach.

Kierunek osi - orientacja osi względem kierunków świata.

Pochylenie fałdu - jest to kąt odchylenia powierzchni osiowej fałdu w stosunku do pionu.

Promień fałdu - odległość między powierzchniami osiowymi sąsiednich form fałdowych mierzona prostopadle do powierzchni.

Klasyfikacja fałdów napodstawie położenia powierzchni osiowych i skrzydeł:

Fałd stojący - powierzchnie osiowe pionowe
Fałd pochylony - powierzchnie osiowe pochylone, skrzydła nachylone w rożnych kierunkach pod różnymi kątami
Fałd obalony - powierzchnie osiowe pochylone, skrzydła nachylone w tym samym kierunku
Fałd leżący - powierzchnie osiowe poziome
Fałd przewalony - powierzchnie osiowe pochylone lub pionowe, pozycja form fałdowych odrócona.

strona należy do serwisu www.geopasja.pl