Zarys budowy i historii geologicznej Gór Sowich oraz okolic
 

Góry Sowie w znacznej części znajdują się w obrębie dużej jednostki geologicznej określanej jako masyw sowiogórski (kompleks, blok gnejsowy Gór Sowich). Jest to jedna z większych jednostek polskiej części Sudetów, należąca do Masywu Czeskiego. Masyw sowiogórski jest ograniczony ze wszystkich stron uskokami normalnymi i przyjmuje kształt trójkąta z narożnikami w okolicach Szczawna-Zdroju (NW), Ratajna (NE) i Srebrnej Góry (S). Kompleks sowiogórski jest zbudowany z zespołu skał metamorficznych, gdzie przeważają gnejsy i migmatyty z niewielkimi ciałami amfibolitów, granulitów oraz serpentynitów i wapieni krystalicznych. W obrębie całej jednostki obserwuje się także niewielkie ale liczne ciała pegmatytowe, głównie w postaci żył i gniazd. Gnejsy i migmatyty powstały w wyniku przeobrażenia starszych skał osadowych (piaskowce, szarogłazy, mułowce) oraz z granitów. Wiek oraz pochodzenie serii skalnych bloku jest ciągle dyskutowany. Aktualne badania radiometryczne wskazują na paleozoiczny wiek procesów metamorficznych (400 mln lat - granulity, 370 mln lat - gnejsy i migmatyty), natomiast badania mikroskamieniałości pozwalają datować wiek osadowych skał wyjściowych (protolit) na górny ryfej (neoproterozoik) - dolny kambr. Tuż po ostatnim procesie metamorfizmu nastąpiło szybkie wypiętrzanie kompleksu w górne partie skorupy, a w dolny karbonie ekshumacja. Dowodem na to jest obecność gnejsowych otoczaków w zlepieńcach w dolnokarbońskiej pokrywie osadowej bloku. Pozostałość tej pokrywy obserwuje się w kilku miejscach w Górach Sowich, gdzie poza zlepieńcami tworzą ją serie skał klastycznych: mułowce, piaskowce, szarogłazy z lokalnymi wkładkami wapieni. Osady te tworzyły się w obniżeniach wyniesionego bloku sowiogórskiego w czasie okresowych zalewów przez ówczesne płytkie morze. Cały kompleks osadowy karbonu na podłożu krystalicznym określany jest jako "kulm sowiogórski"

Południowo-zachodni kraniec Gór Sowich należy do drugiej, dużej jednostki geologicznej - niecki śródsudeckiej, zbudowanej z szeregu skał osadowych wieku karbońskiego i permskiego z licznymi intruzjami skał wulkanicznych. Z osadami karbońskimi związane jest występowanie pokładów węgla kamiennego.

            W otoczeniu masywu sowiogórskiego a także częściowo pod nim znajdują się wystąpienia skał ultramaficzno-maficznych, które tworzą tzw. kompleks ofiolitowy. Zalicza się do niego masywy gabrowe Ślęży i Nowej Rudy, masywy serpentynitowe - m. Gogołów-Jordanów, Szklar i Braszowic. Fragmenty skał ofiolitowych, głównie serpentynitów spotyka się także w postaci tektonicznie przemieszczonych soczew w obrębie gnejsów Gór Sowich. Skały te interpretowane są jako rozczłonkowane elementy skorupy oceanicznej (paleozoicznego dna oceanicznego).

            Od południa  masyw sowiogórski graniczy z strukturą bardzką , na którą składają się paleozoiczne morskie serie osadowe, głównie fliszowe. Północno-zachodni kraniec natomiast kontaktuje z depresją Świebodzic, zbudowaną z gruboziarnistych osadów kilkumetrowej miąższości. Znaczna część osadów obu jednostek związana jest z orogenezą waryscyjską - wraz z wypiętrzaniem się orogenu, trwała intensywna erozja oraz deponowanie osadów w obniżeniach terenu.

            Na wschodzie granice bloku sowiogórskiego wyznacza strefa ścinania Niemczy, zbudowania z silnie zmienionych tektonicznie skał metamorficznych (zmylonityzowane gnejsy, łupki łyszczykowe, kwarcyty, amfibolity). W obrębie tej jednostki oraz na wschodnich krańcach bloku sowiogórskiego spotyka się niewielkie wystąpienia skał magmowych - granodiorytów i monzonitów (intruzje wieku karbońskiego).