Zlepieniec myślachowicki
 

Zlepieniec myślachowicki występuje na południu Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej, dokładniej mówiąc w zachodniej części Wyżyny Krakowskiej. Obszar jego występowania tworzy pas o szerokości kilkunastu kilometrów i długosci około 50 km. Ciągnący się od Krzeszowic, Rudna, Regulic na południu, aż po Sławków i Siewierz na północy. Występuje on wzdłuż zachodniego zbocza wyniesień paleozoiczych antykliny Dębnika ( wał debnicko-siewierski ). Największe wychodnie na powierzchni znane są okolic Filipowic, Karniowic, Młoszowej, Myślachowic, Sławkowa. W okolicach Rudna i Regulic na Garbie Tenczyńskim zlepieniec myślachowicki znany jest ze sztucznych wykopów. 

fot. 1. Zlepieniec myślachowicki – Filipowice – odsłonięcia na wschodnim zboczu doliny
perm – dolny czerwony spągowiec, oten

Zlepieniec myślachowicki jest skałą osadową, okruchową ( klastyczną ). Składa się ze słabo lub dobrze obtoczonych otoczaków, różny stopień obtoczenia zależny jest od odległości od obszaru alimentacyjnego ( źródłowego ), przeważają otoczaki o zaokrąglonych krawędziach. Wielkość otoczaków waha się od kilku milimetrów do 2 metrów ( sporadycznie ), najczęściej składniki zlepieńca mają średnice 1-5 cm ( 50%) i 5-10 cm ( 25%). Spoiwo jest niezbyt obfite (15%), składa się z masy piaszczysto-ilasto-wapnistej o barwie od jasnoszarej do czerwonej ( zależnie od koncentracji infiltrowanych związków żelaza ), lokalnie spoiwo stanowią tufy. np. skład frakcji piaszczystej w spoiwie zlepieńców w Karniowicach układa się następująco: kwarc 22%, skalenie 1,5%, okruchy skał kwarcowych 3,7%, okruchy skał wapienno-krzemionkowych 34,5%, kalcyt 33,8 %. Miejscami spoiwa brak lub role spoiwa spełnia epigenetyczny kalcyt. Skład otoczaków: zdecydowana większość to okruchy wapieni karbońskich (dinant) (szare, zwięzłe wapienie krynoidowe 40%, biało-szare wapienie drobnokrystaliczne 20%) , w mniejszej ilości to wapienie i dolomity dewońskie, oprócz tego rzadziej spotyka się: piaskowce karniowickie, martwice karniowickie , lidyty, kwarcyty, kwarce, krzemienie, porfiry, melafiry, tufy. Zarówno miąższość jak i wielkość otoczaków maleje ze wchodu na zachód ( największe miąższości są w okolicach bezpośrednio przylegających do zachodniego skrzydła antykliny Dębnika  np. w Filipowicach do 50 metrów ). Na zachodzie przechodzi we frakcje bardziej drobnoziarniste, w okolicach Sławkowa zlepieńce stopniowo przechodzą w czerwone gliny z wkładkami piaskowców, gipsu i soli kamiennej. Powierzchnia stropowa i spągowa zlepieńca myślachowickiego jest nierówna, wypełnia on bruzdy erozyjne Zlepieńce myślachowickie cechują się bardzo słabym wysortowaniem oraz prawie zupełnym brakiem warstwowania , miejscami niewyraźne warstwy dochodzą do 2 metrów miąższości, zaobserwować też można imbrykacje otoczaków.
Zlepieńce te można uznać za fanglomeraty czyli osady powstałe w stożkach napływowych  okresowych rzek powstających na skutek epizodycznych gwałtownych opadów ( opady torencjalne ) w klimacie suchym lub półsuchym, rzeki te miały bardzo dużą siłę transportową, ale transport nie przebiegał na duże odległości, materiał okruchowy był również przemieszczany przez spływy błotne. Obszar alimentacji  otoczaków znajdował się na wschód od obecnego występowania zlepieńców (pochodził z erodowania antykliny Dębnika ).
Stratygraficznie zlepieńce myślachowickie  powstawały w wczesnym permie ( dolny czerwony spągowiec, oten ) w czasie waryscyjskich ruchów orogenicznych ( faza saalska ). Otoczaki wapienne zlepieńców wykazują niejednokrotnie zjawiska wtórnego, epigenetycznego przeobrażenia, np. w okolicach Karniowic można zaobserwować wtórne skrzemionkowanie ( sylifikacja) otoczaków, proces sylifikacji zachodził od zewnątrz otoczaków, prawdopodobnie związany jest z roztworami pomagmowymi bogatymi w krzemionkę pierwotną lub ługowaną z tufów filipowickich albo ze zwietrzeliny porfirów. Często też w otoczakach można widzieć wciski czyli zagłębienia na powierzchni w miejscach nacisku przez otoczak sąsiedni, w miejscach tych zachodzi intensywniejsze rozpuszczanie przez wody infiltrujące skałę w wyniku większego nacisku ( ciśnienia ).   Innym rodzajem zmian otoczakach wapiennych są charakterystyczne, różnobarwne, koncentryczne warstwy lub smugi . Te wtórne zmiany w skałach nazywa się pierścieniami Lieseganga  ( fot. 7 ). Powstają one w wyniku rytmicznego ługowania a następnie przenoszenia na niewielkie odległości i impregnowania ( koncentrowania w wyniku dyfuzji jonów ) różnych związków chemicznych np. związków trójwartościowego żelaza pod wpływem wód porowych.

fot. 2-4. Zlepieniec myślachowicki – Filipowice – odsłonięcia na wschodnim zboczu doliny perm – dolny czerwony spągowiec, oten

fot. 5-6. Zlepieniec myślachowicki – Karniowice – odsłonięcie przy ul. Skalnej perm – dolny czerwony spągowiec, oten

fot. 7. Otoczak zlepieńca myślachowickiego z widocznymi pierścieniami Lieseganga Filipowice – perm – dolny czerwony spągowiec,oten

Literatura:

Gradziński R., 1972 – Przewodnik geologiczny po okolicach Krakowa. Wyd. Geol. Warszawa.

Łydka K., 1956 – Studia petrograficzne nad permo-karbonem krakowskim. Biul. Inst. Geol. 97. Warszawa.

Płoczyński J., Łopusiński L., 1993 – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50000 arkusz Krzeszowice. Państ. Inst. Geol.

Przewodnik XLIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Kraków, 12-14 IX 1971.

Przewodnik LXV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Sosnowiec, 22-24 IX 1994.

Siedlecki S., 1954 – Utwory paleozoiczne okolic Krakowa. Biul. Inst. Geol. 73, Warszawa.

Żaba J., 2003 – Ilustrowany słownik skał i minerałów. Wyd. Videograf II. Katowice.

_______________________________________
Opracował: Krzysztof Pietras (C) 2005