Wykształcenie wapieni dewonu górnego w Kowali

Na zachodniej ścianie przekopu kolejowego w Kowali odsłania się dość duży profil frańskich skał. Cały kompleks jest nachylony ku północy i należy do północnego skrzydła antykliny chęcińskiej. Ze względu na zróżnicowanie litologiczne (co jest wynikiem odmiennych środowisk sedymentacji) profil został podzielony na kilka zespołów i wygląda następująco:

1 - średnioławicowe wapienie pelitowe z koralowcami, stromatoporoidami i krynoidami (biostroma) [odsłonięte 6m] 2 - średnioławicowy wapień pelitowy z redeponowanymi koralowcami [2 m] 3a - masywny, nieuławicony wapień pelitowy z koralowcami, stromatoporoidami (bioherma) [1-3 m] 3b - cienkoławicowy wapień pelitowy [1-2,5 m] 4 - średnioławicowy wapień pelitowy z brachiopodami [13 m] 5 - gruboławicowy wapień pelitowy, organodetrytyczny [12m] 6 - średnioławicowy wapień pelitowy przeławicony łupkami marglistymi [13 m] 7 - cienkoławicowy wapień pelitowy, miejscami ziarnisty przeławicony łupkami [ponad 30 m]

W profilu ukazany jest rozwój facjalny utworów płytkowodnych stopniowo przechodzących do pelagicznych, typowy dla regionu kieleckiego. Kompleksy 1-3 są bogate w faunę bentoniczną - koralowce Rugosa (Temnophyllum, Tabulophyllum, Themnophyllum, Disphyllum, Piceaphyllum), denkowce (Alveolites, Thamnopora), stromatoporoidy (Actinostroma, Ferestromatopora, Parellopora, Stromatopora) wskazują na dosyć płytkie warunki sedymentacji i rozwój budowli rafowych [foto 1, foto 2, foto 3, foto 4]. Oprócz fauny koralowcowo-stromatoporidowej stwierdzono tu też występowanie ramienionogów Fitzroyella alata, ślimaków i liliowców. W kolejnym zespole 4 brak jest już fauny koralowcowej, a występują za to brachiopody Phlogoiderhynchus polonicus, co świadczy o nieco głębszym środowisku sedymentacji. W ścianie przekopu, w tym zespole, zauważyć można dziwną strukturę (patrz foto) - jest to fałd osuwiskowy powstały w niezlityfikowanym mule wapienny, który był osadzany na niewielkiej pochyłości dna morskiego i pod wpływem grawitacji został lekko zafałdowany. Kolejne zespoły są już mniej obfite w faunę, pojawiają się różne struktury sedymentacyjne (deskowce, pogrązy - określane także jako zlepieniec środformacyjny) wśród kompleksów wapienno łupkowych, mówiące o dalszym pogłębianiu się zbiornika. Pod koniec franu cała platforma, która pokrywa się mniej więcej z regionem kieleckim pod wpływem ruchów tektonicznych zaczyna się zapadać, co ma odzwierciedlenie w litologii. W ostatnim kompleksie zauważyć można znaczny udział materiału ilastego (łupki i wapienie margliste), oraz w niektórych partiach wapienia ziarnistego występowanie uziarnienia frakcjonalnego, czyli musiały tu istnieć prądy zawiesinowe, występujące na stokach dna morskiego (np. stoki szelfów). Jest to już koniec profilu z przekopu, dalej nie odsłonięte są jeszcze podobne utwory frańskie jak w kompleksie 7 i zalegający nad nimi famen w postaci wapienie gruzłowych z fauną głowonogową zamykający profil dewonu w regionie południowym (utwory fameńskie widoczne są w północnej części pobliskiego kamieniołomu Wola) [foto 1, foto 2].

_____________________________________
Opracował: G. Bijak (C) 2005