|
|
|
Tatry są jedynym obszarem w Polsce występowania krasu i jaskiń typu alpejskiego. Pod względem geologicznym masyw tatrzański jest częścią Karpat Wewnętrznych ( w Polsce do Karpat Wewnętrznych należy jeszcze niecka Podhala, na granicy z Karpatami Zewnętrznymi znajduję się Pieniński pas skałkowy , reszta polskich Karpat to Karpaty Zewnętrzne (Fliszowe) ) Całe Karpaty należą do utworzonych w kenezoiku alpidów europejskich. Obecnie Tatry są najwyższym masywem górskim w Karpatach ( sięgają do wysokości 2655 m n.p.m. – Gerlach ), zostały wypiętrzone w neogenie, proces wypiętrzania trwa do chwili obecnej. Szacuje się, że południowa część Tatr podnosi się o kilka mm na rok, w polskiej części o 1-2 mm na rok. Rozwój i rozmieszczenie jaskiń w Tatrach uzależnione jest od historii i budowy geologicznej masywu tatrzańskiego. Ogólnie biorąc Tatry zbudowane są z następujących jednostek tektonicznych :
na trzonie krystalicznym mamy jednostki zbudowane ze skał osadowych o wieku trias-kreda:
- jednostka autochtoniczna ( Kominów Tylkowych ) - jednostka Czerwonych Wierchów - jednostka Giewontu
- kriżniańska
- choczańska - strażowska Zdecydowana większość jaskiń utworzyła się w seriach płaszczowiny wierchowej, dlatego jednostka ta zostanie bliżej omówiona pod względem litologicznym. Serie wierchowe zbudowana jest ze skał
tworzących się od dolnego triasu po alb i cenoman (kreda): Najważniejszymi kompleksami litologicznymi dla rozwoju
jaskiń tatrzańskich są 800
metrowy kompleks węglanowych skał triasu środkowego oraz 100 metrowy kompleks
wapieni malmoneokomu . Rozwój budowy geologicznej i procesów tektonicznych spowodował wytworzenie się odrębnych jednostek hydrogeologicznych przedzielonych utworami słabo i niekrasowiejącymi. W polskich Tatrach Zachodnich wyróżniono jednostkę południową (utwory wierchowe autochtoniczne) oraz jednostkę północną (wierchowe utwory allochtoniczne), która to jednostka zawiera większość największych jaskiń tatrzańskich. Początek rozwoju jaskiń w Tatrach nastąpił po wypiętrzeniu i odsłonięciu skał węglanowych co nastąpiło w neogenie, ( jeszcze około 15 mln. lat temu obecne Tatry były przykryte płaszczem osadów fliszowych i reglowych o miąższości 3-4 km , rozwój zjawisk krasowych mógł zachodzić dopiero po zerodowaniu skał niekrasowiejących ) ). Panował w tym okresie ciepły i wilgotny klimat co sprzyjało wietrzeniu chemicznemu. Nastąpił wtedy początek rozwoju jaskiń tatrzańskich. Morfologia ówczesnych Tatr była dość odmienna od dzisiejszej rzeźby. Teren ten miał łagodną morfologię, deniwelację terenu były niewielkie. Przyjmuję się, że dzisiejsza powierzchnia szczytowa Czerwonych Wierchów jest pozostałością neogeńskiej powierzchni zrównania. W pliocenie tworzyły się jaskinie o niewielkich deniwelacjach i o obszernych korytarzach: m.in. powstały wtedy poziome odcinki takich jaskiń jak : J.Zimna, J.Czarna, J,Miętusia, J.Naciekowa. W miarę dalszego wypiętrzania masywy tatrzańskiego dochodziło do zamulania starych korytarzy i tworzenia się niższych poziomów np. korytarz Kolorado w Jaskini Czarnej. Do diametralnej modyfikacji systemów krasowych i rzeźby Tatr doszło w plejstocenie za sprawą lodowców i agresywnych chemicznie wód z ich topnienia. Nastąpiło przemodelowanie dolin z V-kształtnych na U-kształtne i ich znaczne wcięcie w masyw skalny co spowodowało zwiększenie deniwelacji terenu i obniżenie bazy erozyjnej co z kolei przełożyło się na tworzenie się pionowych fragmentów w starszych jaskiniach np. Wielkie Kominy w Jaskini Miętusiej, Komin Smoluchowskiego w Jaskini Czarnej, Czarny Komin w Jaskini Zimnej. Równocześnie w wyższych partiach grzbietów wokół karów lodowcowych tworzyły się głębokie systemy jaskiniowe Czerwonych Wierchów : Jaskinia Wielka Śnieżna, Jaskinia Śnieżna Studnia, Jaskinia Kozia, Jaskinia Mała w Mułowej, Jaskinia Ptasia Studnia-Lodowa Litworowa. W interglacjałach następuje rozwój szaty naciekowej ( np. jedne z najstarszych datowanych nacieków pochodzą z Jaskini Bandzioch Kominiarski 280 tys. lat temu ). Innym ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój morfologii jaskiń tatrzańskich w plejstocenie były odprężenia masywu skalnego w wyniku gwałtownej deglacjacji i usuwania skał przez erozje, Odprężenia te powodowały rozwój grawitacyjnych przesunięć pakietów skalnych lub całych bloków w masywie czego wynikiem było powstanie licznych zawalisk lub przesunięć w obrębie korytarzy jaskiniowych. Procesy te również odpowiedzialne są za zniszczenie powstałej w interglacjałach szaty naciekowej. ( dalszy ciąg dotyczący szczegółowego omówienia krasu tatrzańskiego nastąpi w niedalekiej przyszłości ) Krzysztof Pietras
|
